Een tocht naar de hel en terug, zo voelde De Ballade van Mauthausen voor mij aan. Zangeres Niki Jacobs verhaalt in het Jiddisch over lot en leven. Met als hoogte- (en in zekere zin ook dieptepunt) de compositie van Mikis Theodorakis waar de voorstelling naar genoemd is. Om de toeschouwer daarna weer naar het licht te leiden met liederen die getuigen van levenslust.
Niki wordt uitstekend begeleid door haar band met Ruud Breuls (trompet), Ro Krauss (altviool), Emile Visser (cello) en Peter van Os (accordeon). Ze weven een geluid dat tegelijk weemoedig en gelukzalig stemt.
En zo hoef je niet veel van de Jiddische teksten te verstaan om toch te voelen waar het over gaat.
Het optreden bracht me herinneringen aan de vriendin met wie ik de platen van Karsten Troyke grijsdraaide tot haar veel te vroege dood negentien jaar geleden. Ik voelde weer hoe in de Jiddische cultuur het leed recht in het gezicht gekeken wordt, om altijd weer op te staan en verder te gaan. Als plicht naar degenen die achtergebleven zijn.
Door het Jiddisch levend te houden, houdt Niki Jacobs het lijntje met het verleden instant, en nodigt ze ons uit er deel van uit te maken. Geen straf.
De tentoonstelling Ruud de Wild, Songbook in het Huis van het boek heeft als ondertitel ‘Reis door de geschiedenis van het Nederlandse lied´. Daar is geen woord teveel over gezegd. De basis is de unieke collectie van de Nederlandse Liederenbank, een databank waarin 180.000 liederen beschreven zijn, aangevuld met prachtig materiaal uit de Koninklijke Bibliotheek en het Allard Pierson Museum. Je kijkt je ogen uit bij de unieke drukken, zowel in de tentoonstelling als in het begeleidende boek. Zeker bij het materiaal van voor de 20ste eeuw, toen muziek alleen in schrift vastgelegd kon worden.
10e sterfdag van Gustav Leonhardt (1928-2012). Klavecinist en dirigent. Organist van de Amsterdams Nieuwe Kerk. Een van de grondleggers van de authentieke barok- (en met name Bach-)uitvoering. Toonaangevend leermeester van vele grote klavecimbelspelers. Hield van originele instrumenten en van snelle auto’s. Hier een uur lang te zien bij Han Reiziger.
98ste geboortedag van jazzdrummer Max Roach (1924-2007). Ontwikkelde in de jaren ’40 de bebop-drumstijl. Hij gaf het ritme niet meer aan met de zware basedrum, maar op de bekkens. Het gaf de drums de ruimte om vrijuit mee te spelen.
Smaakt dat naar meer? Hier een heel concert van het Max Roach Quartet.
84ste verjaardag van Jasperina de Jong (1938), (cabaret)zangeres. Vertolker van de jaren 60 en 70. Weemoedig makende stem en dictie. Maar ‘Je laat ze echt niet in de steek’ uit 1970, op tekst van Guus Vleugel, is nog steeds actueel.
91ste verjaardag van Alfred Brendel. Grotendeels autodidact, geboren in een a-muzikale familie in Tsjechië, ontwikkelde hij een zeer eigen pianostijl. Hij was 60 jaar actief op de grote concertpodia. De muziekwereld is verdeeld: de een vind zijn spel koud en cerebraal, de andere juist helder. Brendel wilde vooral trouw blijven aan de muziek en de componist.
Geboortedag van de jong aan tbc overleden componist Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736). Bekend door zijn Stabat Mater. Zijn mis in F/Messa di Gloria di Sant’Emidio/Missa Romana is minder bekend, maar minstens zo mooi. Hemelser kan haast niet.
Het is vandaag de 25ste sterfdag van Townes Van Zandt (1944-1997). Singer-songwriter die excelleerde in eenvoud. Zijn liederen lijken haast gebeden. Zijn lijden was nergens goed voor, maar heeft heeft ons wel veel moois nagelaten.
Ik leerde de muziek van Townes kennen via The Cowboy Junkies. Zoals Margo Timmins To Live is to Fly zingt gaat door merg en been.
Wil je meer over Townes lezen? Rob Velthuis schreef een mooi en liefdevol portret van hem.
Eind maart 2020. We werkten al twee weken thuis en dachten dat het nog wel enige tijd zou kunnen duren. Het team communicatie kreeg de vraag hoe we konden helpen de staf van de onderwijsinspectie bij elkaar te houden. We zorgden voor een gefilmde paasboodschap van de stafhoofden. Daarin vertelden ze onder andere naar welke muziek ze luisterden toen ze ooit aan het blokken waren voor hun eindexamen. We riepen collega’s op in een app-groep ook hun studie- en thuiswerkmuziek te delen.
Wisten we veel dat we eind december nog steeds thuis zouden werken. En dat de provisorische app-groep, aangevuld met een spotify- en youtube-lijst, nog steeds een bloeiend leven zou leiden en bijna tweeduizend nummers zou omvatten.
Halverwege april zag het er immers heel anders uit. Collega’s hadden enthousiast hun bijdragen gedeeld, Maar nu bloedde het een beetje dood, en ik stond op het punt om er de stekker uit te trekken. Maar iemand liet me inzien dat veel collega’s van de chats en de muziek genoten, zonder zelf telkens een actieve bijdrage te leveren.
Dus besloot ik er nog een slinger aan te geven. Vanaf toen opende ik iedere werkdag met een thema, met de uitnodiging om daarop te reageren. Wat steeds meer gebeurde.
De thema’s lopen zeer uiteen. Soms zijn ze gekoppeld aan de actualiteit. Soms gaan ze over het onderwerp van de muziek, over het gevoel dat de muziek oproept, instrumenten die er in voorkomen. Maar het kan ook gaan over guilty pleasures, geheimtips of muziek die met een levensfase verbonden zijn.
Na een paar maanden kwamen twee collega’s bovendien met een spel, dat we sindsdien iedere vrijdag spelen: het kettingspel. Als je een mooi vervolg ziet op het laatst gedraaide nummer (en de link kan van alles zijn), dan drop je het volgende nummer in de groep. Dat levert hele mooie combinaties op.
Wat maakt de muziek-app zo’n effectief middel om thuiswerkende collega’s bij elkaar te brengen? Daar spelen verschillende zaken een rol bij.
Wie wordt er niet door muziek geraakt?
Je kunt op ieder moment aanhaken en afhaken. Als je het druk hebt, volg je het even niet, als je behoefte hebt aan contact, dan stap je weer in. Dat kan op ieder moment (want je valt niet midden in een discussie), en de Fear of Missing Out is beperkt.
Muziek nodigt uit om iets van jezelf te laten zien, maar het hoeft niet.
Muziek delen met collega’s heeft nog een bijzonder aspect. Op de werkvloer is een behoorlijke leeftijdsspreiding: van twintigers tot zestigers. Dat maakt de diversiteit groot, en zorgt ervoor dat er veel bij elkaar te ontdekken valt. [Daarom neem ik nooit een decennium als thema, maar bijvoorbeeld ‘welke muziek luisterde je toen je zestien was?’]
Natuurlijk loopt het niet altijd vanzelf. Soms moet je, naast de opstart ’s ochtends, een impuls geven. Maar het is essentieel om vrijheid te bieden. Gaat het een hele andere kant op, dan je het thema bedoeld had? Komt iemand de volgende dag met een nabrander? Alleen maar leuk, want de groep is uiteindelijk de baas.
De muziek-app is een bron van plezier, en houdt je ook verbonden met collega’s waarmee je wat minder in videovergaderingen zit. En je houdt er ook nog nieuwe muziek aan over. Zo ontdekte ik deze week de Nieuw-Zeelandse band L.A.B. en de Braziliaanse zangers Marilia Mendonça. Zo wil ik nog wel een tijdje thuiswerken.
Songbook van Ruud de Wild is bedoeld als catalogus bij een gelijknamige tentoonstelling over de geschiedenis van het Nederlandse lied in het Huis van het Boek. Door de corona-crisis is de tentoonstelling uitgesteld tot 2021. Er is wel al een online tentoonstelling en het boek.
Het achterliggende idee is dat radio-dj en kunstenaar Ruud de Wild op zoek gaat naar de geschiedenis vanaf de middeleeuwen van het Nederlandse lied. Hij wordt daarbij begeleid door boekhistoricus Gammelt Verhoeven en de beheerder van Nederlandse Liederenbank bij het Meertens Instituut Martine de Bruin.
Het levert een raar boek op. De grote lading foto’s van De Wild die bijzondere edities bekijkt levert weinig meerwaarde op. Vreemder is dat uit de bijdragen van De Wild nu niet erg veel liefde voor het nederlandstalige lied spreekt. Hij lijkt vooral de hitjes te kennen (van Hazes, Meeuwis). Zo is het typisch dat hij meldt nooit veel in Boudewijn de Groot gezien te hebben. Waarom zou je dat in dit boek willen melden?
Veel interessanter zijn de historische bijdragen van Verhoeven en De Bruin. Ze vertellen mooie anecdotes over de liederen. Zoals over een versie van het Wilhelmus waarin zijn zoon Frederik Hendrik te kakken wordt gezet. Of over de lange geschiedenis van de sinterklaasliederen.
Uitgangpunt zijn de bijzondere edities (logisch voor een uitgave van een boekenmuseum), geillustreerd met een groot aantal afbeeldingen. Opmerkelijk is dat hoe populairder uitgaves van liedjes waren, hoe minder exemplaren er vaak van bewaard gebleven zijn.
Tussen de regels komen ook de sociale aspecten naar voren. Het lied als samenbindend element, soms gebruikt om zich tegen een gezamenlijke vijand af te zetten. Een rol die het lied door de mechanische reproductie kleiner geworden lijkt te zijn. Het lied hoeft niet meer live (samen) gezongen te worden om beluisterd te worden.
Toen ik de overdosis van Ruud de Wild verwerkt had, las ik met veel interesse verder in het boek. Het maakt nieuwsgierig naar de tentoonstelling volgend jaar. Ik wil die mooie boeken wel eens in het echt zien. En misschien dat de vertraging ook nog helpt om er een mooie cd van te maken.
