“Eén Westerling, één week, ergens in de wereld in een compleet andere cultuur.” Dat is het uitgangspunt van de VPRO-documentaireserie De Westerlingen.
In de aflevering Beschermengelen van de kerk in Rusland trekt Marla Noshad Sharifi in Moskou op met de 23-jarige Igor Ilyin. Hij is lid van een ultra-orthodoxe en nationalistische ordedienst. Hij houdt er ideeën op na die de in Iran geboren Maral maar moeilijk kan accepteren: met vrouwen kun je niet over diepzinnige zaken praten, ze mogen niet drinken, seks voor het huwelijk en masturbatie zijn uit den boze et cetera. Opvattingen die we al vijftig jaar achter ons gelaten hebben (tenminste, het VPRO-smaldeel der natie).
Het levert interessante en oprechte televisie op. Maral doet duidelijk haar best om Ivan uit te horen en haar verontwaardiging om te zetten in verbazing. Van de vrouwen die pannenkoeken voor het goede doel bakken, en niet willen praten over hun ondergeschikte rol (want ze praten niet over politiek), snapt ze al helemaal niets.
Hier wreekt zich de opzet van de serie. De opvattingen van de ‘vreemde’ worden alleen geconfronteerd met ‘onze’ opvattingen. Buiten beeld blijft dat Igor zich niet alleen afzet tegen de Westerse decadentie (wat hij betoogt), maar minstens zo zeer tegen het Russische morele verval.
De Nobelprijswinnares Svetlana Aleksijevitsj toont dat verval haarscherp in haar boek De ondergang van de rode mens. Bij het wegvallen van het sovjet-bewind waren al snel Westerse spijkerbroeken het enige van waarde. Er ontstond een race to the top waar maar enkelen konden winnen. Een groot deel van de verliezende mannen vergreep zich aan de alcohol en aan de vrouwen. Het is deze ontwikkeling waar Igor zich mede tegen verzet.
In dat licht is de keuze van vrouwen om zich bij de orthodoxe beweging aan te sluiten ook beter te begrijpen. Want daar vind je mannen die zich niet lazarus drinken, niet slaan, niet verkrachten en niet de pijp uitgaan als ze net een kind verwekt hebben.
De Westerlingen wordt uitgezonden op de jongerenzender NPO 3. Een documentair programma moet daar snel en flitsend zijn. In 30 minuten wordt een interessant beeld geschetst, maar de werkelijkheid is net iets complexer.