In het begin de tentoonstelling School: verliefd, verloofd, verslapen in het Fotomuseum Den Haag zie je foto’s van kinderen die de school ingaan. Meestal op hun rug gezien. In de laatste zaal zien we weer kinderen naar buiten gaan, rennend en met blije gezichten. Het lijkt alsof de kinderen hun individualiteit verliezen wanneer ze de school binnen gaan. Onderdeel worden van een systeem en een klas. En pas bij het naar buitengaan hun vrije zijn herwinnen. De school als dwangbuis.
Stijve klassenfoto’s
Geen gekke gedachte, want vaak zijn de foto’s op school in scène gezet. Een klassenfoto. Een leraar voor de klas die iets uitlegt of voordoet. De leerlingen achter elkaar in hun banken. Of bij een praktijkvak: netjes geschaard rond de docent.
Pas als je langer rondloopt begint het beeld te kantelen. Bij mij begon dat bij een foto van Ellen Kok. We zien een jonge leraar die aan de rechter kant van het lokaal op tafel zit en 2 leerlingen aankijken. Zij zitten helemaal aan de nadere kant met hun benen opgetrokken, afwerend. De meisjes moeten nablijven en de leraar wacht totdat ze uit zichzelf iets gaan zeggen. Het volgende jaar was de leraar uit het onderwijs verdwenen, vertelt het onderschrift.
Vertrouwen winnen
Zo’n foto maak je niet zomaar. Ellen Kok liep dan ook een jaar rond op het Minkema College in Woerden. Haar fotoboek School verscheen in 2003. Her en der hangen er meer intieme zwart-witfoto’s van haar, en uit alles blijkt dat ze moeite heeft gedaan om het vertrouwen van de leerlingen te winnen. Ze verbeeldt de school als samenleving, als plaats waar leerlingen de sociale wereld ontdekken.
Er zijn meer opmerkelijke series. Zoals van Raimond Wouda, Ook zijn boek heet School, maar de foto’s zijn heel anders. Kleurrijke, sterk ingeflitste, overzichtsfoto’s, van grote groepen leerlingen in de kantine, bij de kluisjes, op het schoolplein. Plekken waar leerlingen naartoe gaan als ze even geen les hebben en zichzelf kunnen zijn. De school als overweldigende samenkomst, de drukte bevroren.
Ontspanning
Het indrukwekkendste werk op de tentoonstelling is geen foto, maar een video. Julian Germain heeft over de hele wereld schoolklassen gefotografeerd. Hij maakt mooi geënsceneerde klassenfoto’s op groot formaat, waarbij de omgeving net zo sprekend is als de leerlingen. Voor de video heeft hij leerlingen van verschillende Rotterdamse scholen gevraagd stil te blijven zitten. Dat doen ze, veel langer dan ze vooraf hadden ingeschat. Als de leerlingen eindelijk mogen ontspannen laat Germain de videocamera nog even doorlopen. Daardoor krijg je de overgang te zien tussen de twee rollen die leerlingen op school hebben. De ene waarin ze proberen te voldoen aan de verwachtingen, en de andere waarin ze deel zijn van een sociale gemeenschap.
Het is deze tegenstelling die de tentoonstelling boeiend maakt. Hij laat zien dat je als buitenstaander tijd nodig hebt om door de georganiseerde werkelijkheid heen te kijken en de leerlingen echt te zien. Want nee, ze hebben hun individualiteit toch niet bij de deur afgelegd.
De tentoonstelling School is nog tot en met 6 augustus 2023 te zien in het Fotomuseum Den Haag.
Geef een reactie