Jan-Willem Swane

Categorie: Boeken

  • Verzoening in Paris, Texas en De Avonden

    Verzoening in Paris, Texas en De Avonden

    Wim Wenders’ klassieker Paris, Texas zag ik voor het eerst toen ik een jaar of 18 was. Nu de film na 40 jaar digitaal gerestaureerd is, zag ik hem voor de 2e keer. Ik bleek maar weinig onthouden te hebben. Een sfeer, een gevoel, de slidegitaar, een mager verhaallijntje. Waarbij de vraag is in hoeverre de stills die ik later zag mijn geheugen gestuurd hadden. De intense kleuren, het desolate landschap, de getormenteerde blik van Harry Dean Stanton, Nastasja Kinski in roze wollen trui die over haar schouder kijkt.

    Bovenal zat in mijn hoofd dat Paris, Texas een treurig verhaal vertelde. Weemoedig op zijn best, eerder wanhopig. Tot mijn verrassing vond ik deze keer het einde helemaal niet zo verdrietig. Het slot (STOP, SPOILER), waarin Travis zijn ex Jane naar hun zoon Hunter leidt, hij hun weerzien op afstand bekijkt en in stilte (goed, met een traan) vertrekt, ervaar ik nu als een troostvol slot. Ik zie een man die zich verzoent met zijn verleden, met zijn onvermogen en daardoor het goede kan doen.

    (meer…)

  • De mooie dingen van 2023

    2023 was geen saai jaar. En dan heb ik het maar niet over de wereld, Nederland en mijn persoonlijk leven.

    Maar wel over al het moois dat ik mocht zien, horen en lezen.

    76 films

    Met als hoogtepunten:

    • The Banshees of Inisherin van Martin McDonagh
    • Dicht bij Vermeer van Suzanne Raes
    • The Blue Caftan van Maryam Touzani
    • Past Lives van Celine Song
    • Anatomy of a Fall van Justine Triet
    • Anselm van Wim Wenders
    • De bezette stad van Steve McQueen
    • Perfect Days van Wim Wenders

    75 tentoonstellingen

    Met als hoogtepunten:

    • Suze Robertson in Panorama Mesdag (Den Haag)
    • Vermeer in het Rijksmuseum (Amsterdam)
    • Cézanne in Tate Modern (Londen)
    • Brave New World in De Fundatie (Zwolle)
    • Op de kaart in het Nationaal Archief (Den Haag)
    • Ara Güler, a Play of Light and Shadow in FOAM (Amsterdam)
    • Anselm Kiefer in Voorlinden (Wassenaar)
    • Caspar David Friedrich in de Hamburger Kunsthalle

    52 voorstellingen

    Met als hoogtepunten:

    • Lebensraum van de Jakop Ahlbom Company
    • In the Dutch Mountains van NDT1
    • PART van OFFprojects, Ragazze Quartet and Salvador Breed
    • Ik zeg toch sorry van Theatergroep Aluin en Raymi Sambo Maakt
    • Bloodbitches van Nina de la Parra en Sanne Landvreugd
    • Flights of the Angakok van het Nederlands Kamerkoor en Lera Auerbach
    • Crashtest Ibsen van het Zuidelijk Toneel
    • Disgraced van Black sheep can fly

    36 boeken

    Met als hoogtepunten:

    • De beesten van Gijs Wilbrink
    • De kleine deugden van Natalia Ginzburg
    • Rebelse genieën van Andrea Wulf
    • Tussentijds van Peter Zantingh
    • Gebied 19 van Esther Gerritsen

    Het totale overzicht kun vind je in het Cultureel Logboek 2023.

  • Uitgelezen: Gebied 19 van Esther Gerritsen

    Uitgelezen: Gebied 19 van Esther Gerritsen

    Gebied 19: weer een prachtige Esther Gerritsen.

    Voor de verandering een sciencefictionroman. Tomas ontdekt na het ontwaken dat zijn vrouw en zoon verdwenen zijn. En niet alleen zij, de halve bevolking ontbreekt. Ze blijken getransporteerd naar een planeet waar de aarde, 10 procent uitvergroot, is nagebouwd. Alleen de hond Toto is er nog.

    Maar is het wel sciencefiction? Uiteindelijk gaat het Gerritsen altijd om de psychologie. De bijzondere omstandigheden die ze creëert voor haar personages zijn het laboratorium waarin ze de menselijke drijfveren zichtbaar wil maken.

    En dat doet ze weergaloos. Zoals in het begin. Waar Tomas, verloren, in een opwelling, Toto kaalknipt. ‘Nu ben je van mij, nu ben je mijn hond.’ Die dubbelheid, verdriet om het achtergelaten zijn en tegelijkertijd de vrijheid pakken, prachtig.

    Het verhaal raakt een lading thema’s aan, vooral actueel geworden tijdens de coronacrisis. Wie wel en niet nutteloos is, eenzame protesten, complotdenken. Gerritsen doet het zo terloops, dat het kietelt, niet stoort. Voor mij gaat het boek uiteindelijk over de vraag in hoeverre je je ogen kunt sluiten voor de wereld om je heen, om zo een gewoon sociaal leven te leiden. Maar ik ben er van overtuigd dat iedere lezer er het zijne uithaalt.

    Over het algemeen ben ik niet erg enthousiast over romans van scenarioschrijvers. Vaak zijn ze te plotgedreven (zie Lize Spit). Maar Gerritsen weet het verhaal gaande te houden met onverwachte wendingen, zonder het geforceerd naar een ontknoping te stuwen.

    Zo sloeg ik het boek dicht, en dacht: ik wil het eigenlijk nog een keer lezen.

  • 18 januari 2022: A.A. Milne

    140e geboortedag van A.A. Milne (1882-1956), schrijver in vele genres; tegen wil en dank beroemd geworden door Winnie the Pooh. Gebaseerd op zijn zoon, Christopher Robin, en diens knuffels. Deze zijn nog steeds te zien in de New York Public Library.

  • 11 januari 2022: Mance Post

    97ste geboortedag van Mance Post (1925-2013). Illustrator van kinderboeken. Gaf Guus Kuijers Madelief een gezicht. Bracht de dierentuin van Toon Tellegen in beeld. Woonde haast onder de grond, omdat ze als ongetrouwde vrouw in Amsterdam amper woonruimte kon vinden. In 1979 verscheen Ik woonde in een leunstoel, haar getekende en (met hulp van Kuijer) op schrift gestelde jeugdherinneringen.

  • Alles komt goed, of waarom ik graag kinderboeken lees

    Alles komt goed, of waarom ik graag kinderboeken lees

    Op de eerste dag van het jaar begon ik in een boek dat me niet meer losliet: Alles komt goed, altijd van Kathleen Vereecken. Het is het verhaal van de 10-jarige Alice, die in 1914 met haar ouders en 4 broers en zussen in Ieper woont.

    Het is een gelukkig leven. Met spelen, en processies, en kermis. Maar de horizon kleurt dreigend oranje.

    ‘De oorlog komt er niet’, zei [Tantanna], en wij geloofden haar meteen.

    Mijn vader rechtte zijn rug en keek in het rond.

    ‘Je hebt gelijk, Anna. Dit is het veiligste hoekje van België. Van de hele wereld zelfs.’

    […]

    ‘Alles komt goed’, zei mijn moeder in een zucht. ‘Alles komt altijd goed.’

    Maar alles komt niet goed. Er volgt een verhaal van dreiging, vlucht, verlies. Gezien door de ogen van een kind. Een kind dat geen vragen stelt bij het waarom van de oorlog, maar alleen waarneemt, van dag tot dag. Opgeschreven in een heldere, onderkoelde taal.

    (meer…)

  • 3 januari 2022: Tolkien

    130ste geboortedag van J.R.R. Tolkien (1892-1973). Hoogleraar die fantasyschrijver werd. Ik moest niet veel van The Lord of the Rings hebben, totdat de pandemie uitbrak. De boeken, meer dan de film, bleken precies de nodige gelegenheid tot escapisme te bieden. Al was het maar door de beschrijving van imaginaire landschappen.

  • Uitgelezen: Slavernij

    Uitgelezen: Slavernij

    Na een bezoek aan de slavernij-tentoonstelling in het Rijksmuseum (nog te zien tot 29 augustus 2021), las ik de bijbehorende catalogus. Ik vond het een waardevolle aanvulling: door het lezen ontstond er meer samenhang in het verhaal. De tentoonstelling bestaat uit veel objecten die pas echt tot leven komen als je het verhaal erachter kent. De bijschriften in het museum en de audiotour zijn daarbij toch net te beperkt.

    Toch blijven tentoonstelling en catalogus een fragmentarisch geheel. Deels komt dat door het onderwerp: de slaven in de Nederlandse koloniën hebben maar weinig sporen nagelaten. Ze werden met name zichtbaar als handelswaar of wanneer ze gestraft werden. Hun leven en lijden kwamen maar sporadisch in beeld.

    Ook de wijze waarop de tentoonstelling, en dus ook de catalogus, opgezet is, maakt het lastig om het verhaal te vertellen. De tentoonstelling is ingedeeld rond een tiental hoofdpersonen. Doordat er vaak maar weinig van hen bekend is, wordt het een wat gemaakte constructie. Telkens denk je een levensverhaal te horen, maar krijg je niet veel meer te zien dan een vage schim.

    Bovendien is het uitgangspunt van de tentoonstelling geweest om te onderzoeken wat er in de collectie van het Rijksmuseum te vinden is over slavernij. Die keuze zorgt voor een beperkt perspectief. Het laat daarmee ook de lastige positie zien van het museum, dat niet alleen ’s lands belangrijkste kunst- maar ook historisch museum wil zijn. Een ambitie die het niet echt kan waarmaken.

    De grootste indruk in de tentoonstelling op mij kwam dan ook niet voort uit historisch materiaal, maar uit een groot modern kunstwerk van de Beninse Romuald Hazoumé. (https://www.rijksmuseum.nl/nl/stories…) Met delen van jerrycans maakt hij een slavenschip. Dit werk bracht me dichterbij de ervaring dan de rest van de tentoonstelling.

    (meer…)
  • Uitgelezen: De kosmische komedie van Frank Westerman

    Uitgelezen: De kosmische komedie van Frank Westerman

    In De kosmische komedie neemt Frank Westerman ons mee met de geschiedenis van de astronomie en de ruimtevaart. Hij beschrijft het als een verlangen naar het goede bovenaardse en een streven de zondige benedenwereld te verlaten.

    Dat is voor mij een van de oorzaken waardoor het boek wringt. De voortdurende goed-slecht-tegenstelling, komt gekunsteld over. In de beschrijving van Westerbork, met zijn kamp en radiotelescoop, vind ik het zelfs pijnlijk gezocht.

    Er zit nog een laag onder, waar Westerman echt de plank misslaat. Keer op keer verwoordt hij een strijd tussen religie en wetenschap. Een schijntegenstelling volgens mij. De wetenschappers waren niet bezig te strijden tegen de religie, ze waren naar kennis op zoek. De religie verzette zich daartegen. Er was dus geen sprake van een onderlinge, maar van een eenzijdige strijd.

    Helemaal stuitend wordt het als hij de diepe zorgen om het klimaat gelijkstelt aan eindtijdsverwachtingen in vroeger eeuwen. Daarbij negeert hij dat de huidige zorgen wetenschappelijk gefundeerd zijn, en geen kwestie van geloof zijn.

    (meer…)
  • Uitgelezen: Beter wordt het niet van Caroline de Gruyter

    Uitgelezen: Beter wordt het niet van Caroline de Gruyter

    Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie van Caroline de Gruyter is een plezier om te lezen. De nrc-columniste die al ruim twintig jaar over Europa schrijft, heeft een prettige pen en een goede neus voor anekdotes. Toch valt haar boek wat tegen.

    Het werk gaat mank onder hetzelfde euvel als veel andere journalistieke boeken: het is ontstaan uit vele losse beschouwingen die maar moeilijk tot een doorlopend geheel willen worden.

    De Gruyter probeert dat wel: haar rode draad is een vergelijking tussen het Habsburgse Rijk (met al zijn bevolkingsgroepen) en de Europese Unie. Een thema dat zich aan haar aandiende, toen ze na een correspondentschap in Brussel naar Wenen verhuiste.

    Ze schrijft mooie en goed geïnformeerde stukken over zowel de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie als over de Europese landen en hun unie. Maar het voortdurend heen en weer springen tussen die twee doet geforceerd aan. Ze had zich beter op de geschiedenis en de doorwerking in Midden-Europa kunnen richten, en de vergelijking met Europa bewaren tot een laatste hoofdstuk. Daarin had ze bijvoorbeeld aandacht kunnen besteden aan hoe de geschiedenis in verschillende landen doorwerkt in hun houding ten opzichte van Europa. Want juist de delen die dat belichten, bijvoorbeeld naar aanleiding van een gesprek met de Hongaarse ambassadeur in Noorwegen, geven het meeste inzicht.

    (meer…)