Jan-Willem Swane

Categorie: Bespreking

  • Niki Jacobs: weemoed en geluk

    Niki Jacobs: weemoed en geluk

    Een tocht naar de hel en terug, zo voelde De Ballade van Mauthausen voor mij aan. Zangeres Niki Jacobs verhaalt in het Jiddisch over lot en leven. Met als hoogte- (en in zekere zin ook dieptepunt) de compositie van Mikis Theodorakis waar de voorstelling naar genoemd is. Om de toeschouwer daarna weer naar het licht te leiden met liederen die getuigen van levenslust.

    Niki wordt uitstekend begeleid door haar band met Ruud Breuls (trompet), Ro Krauss (altviool), Emile Visser (cello) en Peter van Os (accordeon). Ze weven een geluid dat tegelijk weemoedig en gelukzalig stemt.

    En zo hoef je niet veel van de Jiddische teksten te verstaan om toch te voelen waar het over gaat.

    Het optreden bracht me herinneringen aan de vriendin met wie ik de platen van Karsten Troyke grijsdraaide tot haar veel te vroege dood negentien jaar geleden. Ik voelde weer hoe in de Jiddische cultuur het leed recht in het gezicht gekeken wordt, om altijd weer op te staan en verder te gaan. Als plicht naar degenen die achtergebleven zijn.

    Door het Jiddisch levend te houden, houdt Niki Jacobs het lijntje met het verleden instant, en nodigt ze ons uit er deel van uit te maken. Geen straf.

  • Sátántangó: na 30 jaar eindelijk wakker gebleven

    Sátántangó: na 30 jaar eindelijk wakker gebleven

    Een film van zeven-en-een-half uur. In zwart-wit. Met amper camerabewegingen en shots van soms tien minuten. Is het uit te houden?

    De eerste keer dat ik Sátántangó van Belá Tarr zag, in 1994, viel het me niet mee. Althans, zo herinner ik het me, 30 jaar later. Ik had maar een scène echt onthouden: twee mannen zitten op een bankje in een gang van een oud kantoorgebouw te wachten. Er is een klok in beeld. En het duurt maar. De mannen kijken voor zich uit en zeggen niets.

    (meer…)
  • Happy in Holland

    Happy in Holland

    We hebben het vast allemaal meegemaakt. Je staat bij de afhaal van het Chin.Ind. restaurant. De vrouw achter de balie is uiterst vriendelijk. Aan de bar zit een kind huiswerk te tekenen. Een ouder kind doet klusjes. De vrouw voegt ze dingen in het Chinees toe. Je hebt geen idee waar het over gaat en toch voel je de spanning.

    Een afgesloten wereld die intrigeert, maar ook snel weer uit je gedachten verdwijnt als je het restaurant verlaat.

    De voorstelling Happy in Holland ontsluit deze wereld Sun Li en Tjyying Liu hebben een script geschreven dat laagje voor laagje de kwetsuren en de hoop naar de oppervlakte brengt. Mei Ling Wan-Imook en Charlotte Ha spelen, onder regie van Char Li Chung, moeder en dochter die, vriendelijk lachend naar de zuinige Hollandse klanten, met elkaar opgescheept zitten in het restaurant. In een inventief decor van lichtbakken.

    (meer…)
  • Uitgelezen: Gebied 19 van Esther Gerritsen

    Uitgelezen: Gebied 19 van Esther Gerritsen

    Gebied 19: weer een prachtige Esther Gerritsen.

    Voor de verandering een sciencefictionroman. Tomas ontdekt na het ontwaken dat zijn vrouw en zoon verdwenen zijn. En niet alleen zij, de halve bevolking ontbreekt. Ze blijken getransporteerd naar een planeet waar de aarde, 10 procent uitvergroot, is nagebouwd. Alleen de hond Toto is er nog.

    Maar is het wel sciencefiction? Uiteindelijk gaat het Gerritsen altijd om de psychologie. De bijzondere omstandigheden die ze creëert voor haar personages zijn het laboratorium waarin ze de menselijke drijfveren zichtbaar wil maken.

    En dat doet ze weergaloos. Zoals in het begin. Waar Tomas, verloren, in een opwelling, Toto kaalknipt. ‘Nu ben je van mij, nu ben je mijn hond.’ Die dubbelheid, verdriet om het achtergelaten zijn en tegelijkertijd de vrijheid pakken, prachtig.

    Het verhaal raakt een lading thema’s aan, vooral actueel geworden tijdens de coronacrisis. Wie wel en niet nutteloos is, eenzame protesten, complotdenken. Gerritsen doet het zo terloops, dat het kietelt, niet stoort. Voor mij gaat het boek uiteindelijk over de vraag in hoeverre je je ogen kunt sluiten voor de wereld om je heen, om zo een gewoon sociaal leven te leiden. Maar ik ben er van overtuigd dat iedere lezer er het zijne uithaalt.

    Over het algemeen ben ik niet erg enthousiast over romans van scenarioschrijvers. Vaak zijn ze te plotgedreven (zie Lize Spit). Maar Gerritsen weet het verhaal gaande te houden met onverwachte wendingen, zonder het geforceerd naar een ontknoping te stuwen.

    Zo sloeg ik het boek dicht, en dacht: ik wil het eigenlijk nog een keer lezen.

  • School in het Fotomuseum Den Haag

    School in het Fotomuseum Den Haag

    In het begin de tentoonstelling School: verliefd, verloofd, verslapen in het Fotomuseum Den Haag zie je foto’s van kinderen die de school ingaan. Meestal op hun rug gezien. In de laatste zaal zien we weer kinderen naar buiten gaan, rennend en met blije gezichten. Het lijkt alsof de kinderen hun individualiteit verliezen wanneer ze de school binnen gaan. Onderdeel worden van een systeem en een klas. En pas bij het naar buitengaan hun vrije zijn herwinnen. De school als dwangbuis.

    (meer…)
  • Moderne kunst moeilijk? Dus niet.

    Moderne kunst moeilijk? Dus niet.

    Schilderen is een omslachtige bezigheid. Tussen idee en resultaat zit een lange weg van uitvoering. Waarom je zoveel moeite getroosten, als je tegenwoordig zoveel makkelijker beelden kan maken? Deze vraag drong mij zich op bij de tentoonstelling Brave New World in De Fundatie in Zwolle. Schrijver en kunstcriticus Hans den Hartog Jager laat er werk zien van 16 vooraanstaande schilders van onder de 40, van over de hele wereld.

    Op die vraag ‘Waarom schilderen’ lijkt de tentoonstelling geen eenduidig antwoord te geven. Daarvoor is de variëteit te groot. De bijna naïeve weergave van zijn homoseksuele leven door Louis Fratino. De plastische weergave van het zware Colombiaanse leven door Raquel van Haver. De geometrische weergave van vrouwelijkheid door Loie Hollowell. De sprookjesachtige verbeelding van Sanya Kantarosky. Het directe werk van de Braziliaan Antonio Obá. De wonderlijke landschappen van Marina Rheingantz. De abstractie van Anh Trãn. De weelderige patronen van Portia Zvavahera.

    (meer…)
  • De ontregelende kracht van Cézanne

    De ontregelende kracht van Cézanne

    Als ik Rembrandt zeg, waar denk je dan aan? En Picasso, Van Gogh, Vermeer? Dikke kans dat je dan de Nachtwacht voor ogen ziet, Guernica, de Zonnebloemen, het Meisje met de parel.

    En Cézanne?

    Bij Cézanne weet ik het niet. En dat is tekenend, want zijn werk mikt niet op een heftige indruk. Hij schilderde stillevens, landschappen, verstilde mensen. Onderwerpen die op het eerste gezicht weinig tot de verbeelding spreken.

    Pas als je langer kijkt, beginnen zijn doeken te leven. Zo sterk, dat het verschillende keren een stevige emotie bij me opriep. Ooit liep ik het Metropolitan Museum of Art in New York uit, omdat een Cézanne me te veel geworden was. Ik moest een luchtje scheppen.

    (meer…)
  • Vermeer: stop de tijd

    Vermeer: stop de tijd

    Het slaat natuurlijk nergens op, zo’n overzichtstentoonstelling. De werken van Vermeer zijn helemaal niet bedoeld om achterelkaardoor bekeken te worden. Het zijn doeken die herhaalde en langdurige aandacht verdienen. Pas dan geven ze hun geheimen prijs.

    En toch kun je de grote Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum niet missen. Al is het maar, omdat het altijd een feest is om oude bekenden te zien, zoals het Meisje met de parel uit het Mauritshuis en Het melkmeisje uit het Rijksmuseum. Maar echt bijzonderder is het nu eens die doeken te zien die je alleen van reproducties kent, uit Washington, New York, Berlijn, Tokyo. Want pas oog in oog zie je de prachtige kleuren en de subtiele details echt.

    (meer…)
  • Koninklijk borduren

    Koninklijk borduren

    Links een sjiek stenen huis waarin een wisselkantoor gevestigd is. Rechts een vervallen lemen huis (de bamboestaken steken door de muur heen) waarin gegokt wordt. Het is een van de vele geborduurde voorstellingen op de Chinese gordijnen uit het Huis ten Bosch, die nu te zien zijn bij de tentoonstelling Koninklijk borduren in het Textielmuseum in Tilburg. En hoewel de gordijnen hun beste tijd gehad hebben, is het nog steeds te zien hoe geraffineerd de voorstellingen zijn, hoe genuanceerd de textuur en de kleurschakeringen. Er zijn prachtige voorstellingen op te zien van het dagelijkse leven in China, van vogels, huizen en bruggen, van boeren, vissers en handwerkers.

    Detail van de Chinese gordijnen met wisselkantoor en gokhuis.
    (meer…)
  • New York in slow motion

    New York in slow motion

    Stapvoets trekt de camera langs het New Yorkse trottoir. De mensen lijken stil te staan of bewegen traag.

    We kijken naar de film Street van James Nares uit 2011. Hij gebruikte een highspeedcamera (waar je ook zo mooi vallende druppels mee kunt filmen) vanuit een auto. Van de maximaal 6 seconde durende shots monteerde hij een film van een uur. Begeleid door lome gitaarmuziek van Thuston Moore (van Sonic Youth)

    (meer…)