Mag ik een luistertip geven? Luister niet naar Nooit meer slapen van 5 januari 2023 waarin Femke van der Laan Laura van Dolron interviewt over haar voorstelling De Uitnodiging. Ga gewoon naar de voorstelling en laat je meevoeren.
In De Uitnodiging vertelt Van Dolron over haar nieuwe liefde. En ze laat hem ook zien, want Mark zit gewoon op het toneel. Een groter contrast met haar vorige voorstelling, waarin ze haar horrorscheiding besprak is amper voorstelbaar.
Meteen aan het begin spreekt Van Dolron haar zorg uit. Met verdriet op het podium zijn toeschouwers wel te boeien. Maar persoonlijk geluk? Roept dat niet alleen maar afkeer op?
Niet dus. De monoloog (want Mark zegt niet zo veel) boeit, prikkelt, ontroert.
Mijn studie geschiedenis bestond grotendeels uit zelfstudie. Zo was ik in de gelegenheid om iedere vrijdag van ’s ochtends vroeg tot half vijf ’s middags naar Het Gebouw (1984-1992) te luisteren. Het was een een opmerkelijke mengeling van radioreportages uit binnen- en buitenland, interviews, beschouwingen en komische onderdelen, zoals Dorrestijns Pers Agentschap (DPA) van Hans Dorrestijn. (Met veel nieuwsberichten over de KOD, de Kinder Opruimings Dienst.) Dit alles aan elkaar gepraat door de legendarische Cor Galis.
Het vond plaats in een virtueel gebouw (dat grote gelijkenis vertoonde met het echte gebouw waarin het werd opgenomen). Als er gasten kwamen, werden ze eerst met een gesprekje ontvangen bij de receptie (bemand door Harmke Pijpers en Diny Bangma), alvorens ze doorgeleid werden naar de kamer waar het gesprek plaats zou vinden. Je hoorde de gasten door de gangen lopen. Zo werd voortdurend de verbeelding van de luisteraar aangesproken.
In mijn jeugd ben ik paar keer naar een radio-opname geweest. Bijvoorbeeld om een brief voor te lezen die ik aan de Ko de Boswachtershow (met Burny Bos) had geschreven. Elke keer was het een ontgoocheling. De verbeelding viel in scherven.
De huidige radio bij de NPO doet zelden meer een beroep op de verbeelding, op de documentaires bij Radio Doc en een enkel hoorspel na. Sterker, je kunt meekijken met de webcam. De magie is verdwenen.
Dit is het vierde deel uit een reeks over de radio. Eerdere delen zijn:
Achttien waren we in 1984, net begonnen aan een studie geschiedenis. Het was goed om in een groepje de colleges voor te bereiden, hoorden we. Dus kwamen we iedere woensdag met z’n drieën bij elkaar. Stond er in het boek “Ferdinand met Charles V, in tears,” dan bespraken we minstens een half uur lang wie van de broers moest huilen.
Al gauw verdwenen de historische disputen op de achtergrond. Want woensdag was ook de middag waarop de VPRO te horen was op Hilversum 3 (zoals 3FM toen heette). Het grootste deel van de middag werd in beslag genomen door De Wilde Wereld, gepresenteerd door Fons Dellen, Bram van Splunteren en Lotje IJzermans.
Na drie uur luisteren was je weer helemaal bij. Alle spannende nieuwe platen stonden op de playlist, samengesteld door de presentatoren, niet door de platenmaatschappijen. Belangrijke bands traden op in de studio. Alle stijlen kwamen aan bod. Van garagerock tot hiphop, van funk tot cowpunk, van high brow tot rechttoe-rechtaan,
En na ieder keihard nummer de jingle: “zo, nu eerst een bruistabletje.”
Het is het enige radioprogramma waar ik voor afsprak om er gezamenlijk naar te luisteren. En nog steeds draai ik nummers die Fons, Bram en Lotje ooit voor me uitkozen.
27 maart 2011 was een memorabele dag: de BBC stopte met zijn uitzendingen in West-Europa op de middengolf. 648 kHz verstomde.
Ik luisterde al lang niet meer via de middengolf naar de BBC. Podcasts hadden het overgenomen. Toch vervulde het besluit met weemoed. Hoeveel tijd had ik niet bij de radio doorgebracht. Hoe vaak had ik niet “This is London” gehoord, gevolgd door de Lillibullero (een martiale mars uit de zeventiende eeuw) en de pips van Greenwich.
De zender waar ik meer Engels van had geleerd, dan van de ingeslapen leraar die ons in de vijfde en zesde klas was toegewezen. De zender die me kennis deed maken met de wereld, met klassieke journalistiek, met Engels theater. En met de spelshow Just a Minute.
Het uitgangspunt was simpel. Vier kandidaten krijgen om beurten een onderwerp aangedragen waarover ze één minuut moeten spreken. Maar wel “without hesitation, repetition, or deviation.” De spelers mogen elkaar onderbreken als ze een van de overtredingen vermoeden. Is de ingreep terecht, dan mogen ze de beurt afmaken. De kunst is om in te grijpen als er nog maar een paar seconden op de teller staat.
Het klinkt oubollig, maar goed uitgevoerd is het briljant. En nuttig zelfs. Zo heb ik geleerd hoe je zonder naar binnen te gaan kunt vaststellen of een restaurant goed is. Kijk door het raam en tel het aantal tafeltjes. Is het kleiner dan het aantal hoofdgerechten op de kaart, zoek dan maar verder. Het eten kan er niet vers zijn.
Als ik de show nu weer eens luister, dan wordt ik in gedachten getransporteerd naar de keuken in mijn ouderlijk huis, 35 jaar geleden. En ik ben nog steeds zo gefascineerd door de Britse woordkunst en geestigheid als toen.
Mijn radioliefde ontstond op de late vrijdagavonden begin jaren tachtig. Om 11 uur lag ik in bed, licht uit, radio zachtjes aan. Voor het VPRO Radiotheater.
Het was magisch: de mooiste verhalen werden verteld in deze grensregio tussen waken en slapen, tussen de schoolweek en het weekend. Ik lag in mijn eentje in bed, maar was niet alleen.
De beste voordrachtskunstenaars kwamen hun verhalen voorlezen: Remco Campert met de Harm en Miepje Kurkstory, Johnny – de Selfkicker – van Doorn, Freek de Jonge. En bovenal Maarten Biesheuvel.
En hier bedriegt mijn geheugen mij deels. Want ik ben ervan overtuigd dat ik in mijn donzen zeeschip Biesheuvel een van zijn mooiste verhalen heb horen voorlezen. Met de prachtzin “Waarom hebben kippen geen gebitje?”, die voor mij het voorbeeld is geworden van de waanzin waar het malen toe kan leiden. Het verhaalt over een zeer zeldzame ziekte: een worm die zich door de hersens vreet. Slechts te bestrijden met een welgemikte klap met een hamer. Niet te zacht, want dan vlucht de worm weer naar binnen om zijn verwoestende werk af te maken, en niet te hard, want dan overleven worm en patiënt het beiden niet.
Maar Scarabaeus Cogitans is uit 1986, en niet van rond 1981. [En bovendien, geheugendwaling 2, gaat het over een kever en niet over een worm]. Het zal wat, het blijft prachtig, luister maar.
[vimeo 56638399 w=640 h=480]
Al heb ik dit verhaal dan later gehoord, het staat voor mij wel voor het gevoel van stiekem radio luisteren .Misschien was het wel de motone, nasale stem van Biesheuvel die zo’n indruk maakte. Een verhaaltje voor het slapen. Zoals een kleuter voorgelezen wordt door zijn moeder. Intiemer kan haast niet.
Het loopt tegen het einde van het jaar. De tijd vertraagt. Al bijna dertig jaar de ideale periode voor de marathoninterviews op de VPRO-radio.
In de eerste van dit jaar sprak buitenlandredacteur Chris Kijne met schrijver Jan Brokken. Het gesprek voert je mee van het onder Rotterdam gelegen Rhoon naar Afrika, de Caraïben, het Balticum, terug naar Rhoon (toneel van Brokkens laatste boek De vergelding ).
Zoals zo vaak bij reisverhalen gaat het niet alleen om de wereld, maar ook om de schrijver zelf. Maar Brokken doet nergens dik over zijn belevenissen.
Rode draad: hoe plaats, cultuur en persoonlijkheid elkaar beïnvloeden. Hoe de continue geluiden in het regenwoud rites afdwingen. Het Balticum waar je iedere paar decennia partij moet kiezen tussen vreemde mogendheden. Een primitieve samenleving waar men elkaar van oudsher verhalen vertelt over de zee, en uitsterft na aan de kust gekomen te zijn, onvruchtbaar geworden nu het doel bereikt is.
Brokken wil niet alles verklaren (hij houdt dan ook niet van de theorieën die de ster van Bethlehem zien als een kometenstorm of supernova). Het gaat om de kracht van het verhaal. Door het vertellen zie je de verbanden. En met verhalen krijg je mooie radio.
Met alle ophef over Serial zou je haast vergeten hoeveel goede podcasts er verder zijn. Radiolab bijvoorbeeld.
De aflevering Outside Westgate gaat over de terroristische aanslag vorig jaar in een winkelcentrum in Nairobi (Kenia).
In 35 minuten wordt een verhaal verteld, dat je net zo in het onzekere houdt als Serial. Gaat het over een samenzwering met inmenging van Amerikaanse en Britse geheime diensten? Of laat het zien hoe wilde verhalen kunnen ontstaan, door getuigen die de ontbrekende puzzelstukjes aan hun waarneming toevoegen?
Coen Verbaak spraak voor het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu met psychiater Herman van Praag.
Over één fragment denk ik al anderhalve week na. Op de vraag wat de detentie in Westerbork en Theresiënstad voor Van Praag betekent had, antwoordde deze dat hij er niet zoveel last van heeft gehad, maar dat hij er niet op kan vertrouwen dat mensen te hulp komen als iemand in nood is. Om eraan toe te voegen dat hij ook twijfelde of hij zelf wel zou ingrijpen.
Ligt daar de sleutel van het psychisch overleven? Jezelf niet als slachtoffer zien van wrede anderen, maar je door toeval aan de verkeerde kant geplaatst weten? Weten dat je gedrag met name door je positie komt (terwijl hij overigens ook stelt dat er echt slechte mensen bestaan, maar daar had hij het hier niet over).
Hij deelde zo een inzicht met me, dat hij door diep lijden heeft verworven, en dat ik zomaar van hem over mag nemen.
