Bij performancekunst loop je de kans dat je van te voren al te veel over het kunstwerk gelezen hebt, waardoor de verrassing uitblijft. Met die spanning vertrok ik naar Tilburg, om Time changes everything, de tentoonstelling van de IJslandse kunstenaar Ragnar Kjartansson (1976) in De Pont te bekijken. Het bleek een onterechte angst te zijn.
Ik had dan wel gelezen over de in goud geklede gitariste die voortdurend een e mineur aanslaat, over de honderden schilderijen die Ragnar van een mannelijk model bij de Biënnale van Venetië had gemaakt (samen de ruimte dag na dag verder vullend met drankflessen en sigarettenpeuken), over de video’s waarbij zijn moeder hem in het gezicht spuugt, maar ik had nog niets gezien.
Op papier zijn het allemaal slimme concepten. Maar het overweldigende effect kwam pas in de uitvoering. Bijvoorbeeld door de grootsheid van de opstelling van de gitariste. Ze is omringd door een gouden strokengordijn met een doorsnede van enkele tientallen meters. Middenin staat ze op een gouden podium. Durf je de afstand te overwinnen, door het gordijn te gaan?
Of het effect van de spuugvideo’s. Kjartansson herhalen het tafereel om de vijf jaar, en er zijn nu zes video’s naast elkaar te zien. Je ziet de verandering: het ouder worden, maar ook in de verhouding tussen moeder en zoon.
Het meeste onder de indruk was ik van de film met de band The National. Ze spelen zes uur achter elkaar hun song ‘Sorrow’. Vermoeidheid slaat toe, bij de band, het publiek, de ondersteuning. Een lineair verloop dat zich niet laat vangen in het woord ‘herhaling’.
Want we kunnen onszelf niet herhalen, en kunstenaars al helemaal niet. We zijn geen robots; we kunnen enkel variëren. En door dat variëren komen verder, of misschien wel dieper.
Het deed me denken aan de film ‘Drive my car’ van Ryusuke Hamaguchi. Daarin laat een toneelregisseur zijn repeterende gezelschap tot gekwordens toe de Tsjechow-teksten voorlezen. Pas door de herhaling komen de spelers tot de kern, is zijn overtuiging. (Is het toeval dat Ragnar en Ryusuke allebei van een eiland komen, waar de geografie de herhaling afdwingt).
En dan is er nog de toeschouwer. Ook bij hem leidt herhaling tot verdieping. Hem daagt de betekenis van het lied, wat het inhoudt om op te treden, hoe bandleden elkaar door de moeilijke momenten heen slepen.
Ik keek drie kwartier, en merkte dat het steeds lastiger werd om de ruimte te verlaten. Het voelde als verraad. Er was 1 excuus: op een gewone dag was het onmogelijk om de hele film te zien; daarvoor zou ik op een donderdag moeten terugkeren, als De Pont ook ’s avonds open is.
Wie weet, want de tentoonstelling is een herhaald bezoek waard.
[Time changes everything is te bezoeken tot en met 29 januari 2023.]
Prachtige recensie. Het levert wel een extra dilemma op: het kan nu bijna alleen nog maar tegenvallen.